બાગનાથ એ દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડના બાગેશ્વર જિલ્લામાં આવેલું એક પૌરાણિક મંદિર છે. આ મંદિર ભગવાન શિવને સમર્પિત છે. ચાંદ વંશના રાજાઓનો બાગનાથ મંદિર સાથે અતૂટ સંબંધ છે.બાગનાથ મંદિરનું નિર્માણ સાતમી સદીમાં થયું હતું. જ્યારે મંદિરનું હાલનું સ્વરૂપ પંદરમી-સોળમી સદીમાં ચાંદ વંશના રાજા લક્ષ્મી ચંદ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. મંદિરના શિલ્પો પુરાતત્વીય મહત્વ ધરાવે છે.
આ શિલ્પો સાતમીથી 16મી સદીની છે. બાગનાથ મંદિરમાં મહેશ્વર, ઉમા, પાર્વતી, મહિસાસુર મર્દિની, શિવલિંગ, ગણેશ, વિષ્ણુ, સૂર્ય, સપવમાત્રિકા અને શાશ્વતાવતારની ત્રણ-મુખી અને ચાર-મુખી મૂર્તિઓનો સમાવેશ થાય છે.
વ્યાગેશ્વરનું બનેલું બાગેશ્વર
બાગેશ્વર જિલ્લાનું નામ વ્યાગેશ્વર એટલે કે બાગનાથના નામ પરથી પડ્યું છે. બાગનાથ મંદિરની નજીક સરયુ અને ગોમતી નદીનો સંગમ છે. પર્વતરાજ હિમાલયની ગોદમાં ગોમતી-સરયુ નદી અને લુપ્ત સરસ્વતીના સંગમ પર આવેલું સ્થાન ઋષિ માર્કંડેયની તપોભૂમિ તરીકે ઓળખાય છે.
વાઘના રૂપમાં પ્રગટ થયા શિવ
હિંદુ ધાર્મિક ગ્રંથો અનુસાર, ભગવાન શિવ અહીં વાઘના રૂપમાં પ્રગટ થયા હતા, તેથી તેને વ્યાગ્રેશ્વર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પાછળથી આ નામ બાગેશ્વર પડ્યું. ભગવાન શિવના વ્યાગ્રેશ્વર સ્વરૂપનું પ્રતિક ધરાવતું મંદિર અહીં સ્થાપિત છે. જેને ભવ્ય લુક આપવામાં આવી રહ્યો છે.
શિવના ગણ ચંડીશે વસાવ્યું
શિવપુરાણના માનસ ખંડ અનુસાર, આ શહેર ભગવાન શિવના ગણ ચંડીશ દ્વારા શિવની ઇચ્છા અનુસાર બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ સ્થળને ઉત્તર પ્રદેશની કાશી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. પહેલા મંદિર ખૂબ નાનું હતું. ચાંદ વંશના રાજા લક્ષ્મી ચંદે મંદિરને ભવ્ય રૂપ આપ્યું હતું.
શિવ વાઘ અને પાર્વતી ગાય બન્યા
પુરાણો અનુસાર, અનાદિ કાળમાં, ઋષિ વશિષ્ઠ બ્રહ્માના કમંડળમાંથી બહાર આવેલી માતા સરયુને તેમની કઠોર તપસ્યાથી પૃથ્વી પર લાવી રહ્યા હતા. માર્કંડેય ઋષિ બ્રહ્મકાપલી પથ્થર પાસે તપસ્યામાં લીન હતા. વશિષ્ઠ માર્કંડેય ઋષિની તપસ્યા ભંગ થવાથી ડરતા હતા. સરયુનું પાણી એકઠું થવા લાગ્યું. સરયુ આગળ ન વધી શકી. મુનિ વશિષ્ઠે શિવની આરાધના કરી.
શિવે વાઘનું અને પાર્વતીએ ગાયનું રૂપ ધારણ કર્યું. માર્કંડેય ઋષિ તપસ્યામાં લીન હતા. જ્યારે ગાય ગડગડાટ કરી, માર્કંડેય મુનિની આંખ ખુલી, ગાયને વાઘમાંથી છોડાવવા દોડી, પછી વાઘે શિવનું રૂપ ધારણ કર્યું અને ગાયે પાર્વતીનું રૂપ ધારણ કર્યું. આ પછી માતા પાર્વતી અને ભગવાન શિવે માર્કંડેય ઋષિને ઇચ્છિત વરદાન આપ્યું અને મુનિ વશિષ્ઠને આશીર્વાદ આપ્યા. જે બાદ સરયુ આગળ વધ્યો.
આ રીતે પૂજા કરો
બાગનાથ મંદિરમાં મુખ્યત્વે બેલપત્ર સાથે પૂજા કરવામાં આવે છે. કુમકુમ, ચંદન અને બાતાશ ચઢાવવાની પણ પરંપરા છે. બાગનાથ મંદિરમાં ખીર અને ખીચડીની પણ મજા લેવામાં આવે છે. રાવળ સમાજના લોકો મુખ્ય પૂજારી છે. ધાર્મિક વિધિ કરનારા પૂજારી ચૌરાસીના પાંડે હતા, જેમણે પાછળથી ચૌરાસીના જોશી લોકોને કાર્ય સોંપ્યું હતું.
નિઃસંતાનને બાળક મળ્યું છે
બાગનાથ મંદિરમાં માત્ર ઉત્તરાખંડ જ નહીં પરંતુ દેશભરમાંથી ભક્તો પહોંચે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સ્થાનની મુલાકાત લેવાથી તમામ દુ:ખ અને પીડા દૂર થઈ જાય છે. નિઃસંતાનને બાળકો મળે છે.
બાગનાથ મંદિર કેવી રીતે પહોંચવું
દેહરાદૂનથી બાગેશ્વરનું અંતર અંદાજે 470 કિમી છે. દેશની રાજધાની દિલ્હીથી 502 કિ.મી. નજીકના રેલ્વે સ્ટેશનો હલ્દવાની, કાઠગોદામ, રામનગર અને ટનકપુર છે. બસ, ટેક્સી દ્વારા આ સ્થળોએથી બાગેશ્વર પહોંચી શકાય છે.