ભારતના સૌથી જૂના મંદિરોમાંનું એક દ્વારકાનું જગત મંદિર છે. આ મંદિરને દ્વારકાધીશ મંદિર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ મંદિર 2000 વર્ષથી પણ વધુ જૂનું છે. મથુરા છોડ્યા પછી, શ્રી કૃષ્ણએ આ શહેરમાં એક શહેર વસાવ્યું હતું અને ત્યાં તેમણે પોતાના માટે એક ખાનગી મહેલ ‘હરિ ગૃહ’ પણ બનાવ્યું હતું, જ્યાં આજના સમયમાં દ્વારકાધીશ મંદિર છે. તે ચાર ધામો (બદ્રીનાથ, દ્વારકા, જગન્નાથ પુરી અને રામેશ્વરમ) અને સાત પુરીઓમાંથી એક પણ છે. આ મંદિરને પણ મુસ્લિમ આક્રમણકારો દ્વારા તોડી પાડવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.
મંદિરની પૌરાણિક માન્યતા
એવું માનવામાં આવે છે કે આ સ્થાન પર પ્રથમ મંદિર ભગવાન કૃષ્ણના પ્રપૌત્ર વજ્રનાભ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ મંદિરને તેનું વર્તમાન સ્વરૂપ 16મી સદીમાં મળ્યું. દ્વારકાધીશ મંદિરથી લગભગ 2 કિલોમીટરના અંતરે માતા રુક્મિણીનું એકાંત મંદિર આવેલું છે. કહેવાય છે કે દુર્વાસાના શ્રાપને કારણે તેમને એકાંતમાં રહેવું પડ્યું હતું.
દ્વારકાધીશ મંદિર હિન્દુ ધર્મમાં માનતા તમામ લોકો માટે વિશેષ માન્યતા ધરાવે છે. દ્વારકાધીશ મંદિરમાં બે દરવાજા છે, જેમાંથી એક સ્વર્ગદ્વાર અને બીજો મોક્ષ દ્વાર તરફ જાય છે. મંદિરની પૂર્વ દિશામાં ઋષિ દુર્વાસાનું ભવ્ય મંદિર આવેલું છે અને દક્ષિણમાં જગદગુરુ શંકરાચાર્યનું શારદા મઠ આવેલું છે. આ ઉપરાંત આ મંદિરના ઉત્તરીય મુખ્ય દ્વાર પાસે કુશેશ્વરનાથનું શિવ મંદિર છે, જ્યાં ભગવાન શ્રી વિક્રમે કુશ નામના રાક્ષસનો વધ કર્યો હતો. એવું કહેવાય છે કે કુશેશ્વર શિવ મંદિરના દર્શન કર્યા વિના દ્વારકા ધામની યાત્રા પૂર્ણ થતી નથી.
કેવી રીતે દ્વારકા શહેરનો અંત આવ્યો
ધાર્મિક કથાઓ અનુસાર, મહાભારતના યુદ્ધ પછી, કૌરવોની માતા ગાંધારીએ શ્રી કૃષ્ણને પાંડવોને સમર્થન આપવા બદલ શ્રાપ આપ્યો હતો કે જેમ તેમના કૌરવો કુળનો નાશ થશે તેમ કૃષ્ણના પરિવારનો પણ નાશ થશે. આ જ કારણ હતું કે તેમના તમામ યદુવંશી કુળના વિનાશ પછી સમગ્ર દ્વારકા શહેર સમુદ્રમાં સમાઈ ગયું હતું.f