આયુર્વેદ આપણા શરીરને અન્ય વસ્તુઓથી સંપૂર્ણપણે અલગ રાખીને જુએ છે. આયુર્વેદ અનુસાર શરીર પાંચ તત્વોથી બનેલું છે અને તેમનું અસંતુલન આપણને બીમાર બનાવે છે. પરંતુ આ સિવાય આયુર્વેદમાં કેટલાક અલગ દોષોની પણ વાત કરવામાં આવી છે, જે લોકોની ત્વચા અને વાળના સ્વાસ્થ્યને પણ અસર કરે છે. આયુર્વેદ મુજબ, આપણા વાળનું સ્વાસ્થ્ય વાત, પિત્ત અને કફના દોષો સાથે પણ સંકળાયેલું છે, જે આપણા શરીરની ઉર્જા છે. આપણી વાળની સમસ્યાઓ આ સાથે સંકળાયેલી છે અને જ્યારે આપણે આ સમસ્યાઓનો ઈલાજ કરવો હોય ત્યારે આપણે તેને સંતુલિત કરવું પડે છે. પરંતુ આજે આપણે આયુર્વેદ અનુસાર વાળ માટે ઉપયોગમાં લેવાતા તેલની વાત કરીશું, જે અલગ -અલગ દોષો સાથે સંકળાયેલા છે અને વાળને અલગ -અલગ ફાયદા આપે છે. તો ચાલો આ વિશે વિગતવાર જાણીએ.
આયુર્વેદના વિવિધ દોષો અનુસાર વાળનું આરોગ્ય-
આપણા માથા પરની ચામડી ઉર્જાથી ભરપૂર અનેક બિંદુઓથી બનેલું છે. જ્યારે આપણે વાળમાં તેલ લગાવીએ છીએ, ત્યારે તે તેનાથી ઘણી ખામીઓ દૂર કરવામાં મદદ કરે છે, જે વાળમાં તણાવ ઘટાડે છે અને સંતુલન જાળવે છે. એકવાર સંતુલન પુન:સ્થાપિત થઈ જાય પછી, આપણે ઘણા દોષોને કારણે થતી વાળની સમસ્યાઓથી બચી શકીએ છીએ. જેમ કે
- – અકાળે વાળ સફેદ થવા
- – વાળ ખરવા
- – બરછટ વાળ અને ડેન્ડ્રફ
આ સિવાય આયુર્વેદ મુજબ વાળમાં તેલ લગાવવાથી વાળના મૂળ મજબૂત થાય છે અને વાળને જરૂરી પોષણ મળે છે. વધુમાં, તે નવા વાળના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે, વાળને કન્ડીશનીંગ કરે છે અને વાળને મૂળથી મજબૂત રાખે છે.
આયુર્વેદ મુજબ વાળમાં દોષોના લક્ષણો –
1. વાત દોષના લક્ષણો
- – વાંકડિયા વાળ
- – માથા પરની ચામડી શુષ્ક થવી
- – પાતળા વાળ
- – બે મોવાળા વાળ
2. પિત્ત દોષ વધવાના લક્ષણો
- – ડેન્ડ્રફ સાથે તેલયુક્ત માથા પરની ચામડી
- – વાળ અકાળે સફેદ થવા
- – વાળમાં દુખાવો.
3. કફ દોષના લક્ષણો
- – માથા પરની ચામડીમાં ખંજવાળ થવી
- – વાળમાં ડેન્ડ્રફ, વાળ ચીકણા થવા
- – તેલયુક્ત અને ભારે વાળ
તમારા વાળના દોષોના પ્રકાર મુજબ વાળનું તેલ
1. વાત દોષ માટે વાળનું તેલ
જો તમને વાત દોષની સમસ્યા છે, તો
- – બદામનું તેલ
- – તલનું તેલ
- – એરંડાનું તેલ
- – ઓલિવ તેલ
આ વાળ માટે ખૂબ જ પોષક તત્વોથી ભરપૂર હોઈ શકે છે. તે માથા પરની ચામડીની શુષ્કતા ઘટાડે છે. વાત દોષ માટે તમારે વાળની સંભાળની દિનચર્યામાં કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. જેમ કે વાત દોષમાં અસંતુલન હોય ત્યારે, તે ડેન્ડ્રફ, વધુ પડતા શુષ્કતા અને વાળ પાતળા થવા માટેનું કારણ બને છે. આવા માં
– તમારા વાળમાં અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછા 2 થી 3 વખત તેલ લગાવો.
– તમે વાળ મજબૂત કરનાર ઔષધીનો ઉપયોગ કરી શકો છો જેમ કે ભૃંગરાજ, અશ્વગંધા, શતાવરી વગેરે.
– વાત એ શુષ્ક અને ઠંડો દોષ છે. તેથી, તમારે ગરમ અને પૌષ્ટિક ખોરાક જેમ કે બીજ અને ડ્રાયફ્રુટનું સેવન કરવું જોઈએ. ઉપરાંત, તમારા આહારમાં ઓમેગા 3 ફેટી એસિડથી સમૃદ્ધ ખોરાકનો સમાવેશ કરો.
2. પિત્ત વાળ માટે તેલ
જો તમને પિત્તની સમસ્યા છે, તો આ સમસ્યા નાળિયેર તેલ શાંત કરી શકે છે. તમે આર્ગન ઓઇલ તેલનો પણ ઉપયોગ કરી શકો છો. આ ઉપરાંત, તમે તમારા વાળની સંભાળની દિનચર્યામાં કેટલીક વસ્તુઓ શામેલ કરી શકો છો. જેમ કે પિત્ત દોષવાળા વાળમાં વધારે ગરમી હોઈ શકે છે અને આ હાનિકારક હોઈ શકે છે. આ તમારા વાળ વહેલા સફેદ અથવા પાતળા બનાવી શકે છે. આમળા, જાસુદ અને કલોંજી બીજ જેવી ઠંડી ઔષધિઓને નાળિયેર તેલ સાથે મિશ્રિત કરીને લગાવો. તમે બ્રાહ્મીનો પણ ઉપયોગ કરી શકો છો. ઉપરાંત, પિત્ત દોષવાળા લોકોએ મસાલેદાર ખોરાક ટાળવો જોઈએ અને ઠંડી વસ્તુઓનું સેવન કરવું જોઈએ.
3. કફ દોષ
જો તમારા વાળમાં કફ દોષ મુખ્ય છે, તો તલ અથવા ઓલિવ તેલ તમારા માટે શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ છે. આમાં, જો તમે ડેન્ડ્રફ સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યા છો, તો અઠવાડિયામાં દરરોજ લીમડાનું તેલ લગાવો. આયુર્વેદિકમાં, કફ દોષ માટે વાળની સંભાળની પદ્ધતિ માથા પરની ચામડી અને વાળ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તમારે અઠવાડિયામાં 2 થી 3 વખત ત્રિફલા, અરિઠા અને શિકાકાઈ પાવડર જેવી ઔષધિથી તમારા વાળ સાફ કરવાની જરૂર છે. કફ દોષ ધરાવતા લોકોના આહારમાં હળવા, ગરમ ખોરાકનો સમાવેશ થવો જોઈએ.
વાળનું તેલ ક્યારે અને કેવી રીતે લગાવવું ?
આયુર્વેદ અનુસાર, તમારા વાળમાં અઠવાડિયામાં એકવાર તેલ લગાવો અને અઠવાડિયામાં એકવાર તમારા વાળ ધોઈ લો. જો તમારા વાળ ખૂબ શુષ્ક છે અથવા તમારા વાળમાં ખુબ જ ડેન્ડ્રફ છે, તો તમારે અઠવાડિયામાં બે કે ત્રણ વખત વાળમાં તેલ લગાવવું જોઈએ, પરંતુ તેનાથી વધુ નહીં વાળમાં તેલ લગાવવાની શ્રેષ્ઠ રીત એ છે કે એક નેનો બાઉલ હૂંફાળું તેલ લેવું. બીજી બાજુ, આંગળીઓને તેલમાં ડૂબાવો અને માથાની ટોચ પર વાળ અલગ કરતી વખતે લગાવો. પછી, વાળના બે ભાગ કરો અને તેલ લગાવો અને જ્યાં સુધી તમે તમારા આખા માથાને તેલ ન લગાડો ત્યાં સુધી પ્રક્રિયાને પુનરાવર્તન કરો. છેલ્લે, રક્ત પરિભ્રમણને નિયંત્રિત રાખવા માટે ગોળ ગતિમાં તમારા માથાની ચામડીને હળવા હાથે મસાજ કરો, જે માથા પરની ચામડીને ઠંડુ કરે છે અને વાળને દોષ મુક્ત કરે છે.
આયુર્વેદ અનુસાર રાત્રે વાળમાં તેલ લગાવવું જોઈએ. પછી વાળમાં તેલ આખી રાત રહેવા દો અને બીજા દિવસે સવારે હળવા શેમ્પૂ અને હૂંફાળા પાણીથી તમારા વાળ ધોઈ લો. સૂવાના એક કલાક પહેલા આ કરવાથી ઊંઘની ગુણવત્તા સુધરે છે. ધ્યાનમાં રાખો કે આયુર્વેદમાં સ્નાન કર્યા પછી વાળમાં તેલ લગાવવાની ભલામણ કરવામાં આવતી નથી, કારણ કે જયારે તમે તડકામાં બહાર નીકળો ત્યારે તમારા વાળ પર ધૂળ જમા થઈ શકે છે, જેના કારણે માથા પરની ચામડીમાં ચેપ અને ડેન્ડ્રફ થઈ શકે છે.