જો તમને વારંવાર કમરના દુખાવાની સમસ્યા હોય છે, તો પછી આ ખાસ રોગ તેનું કારણ હોઈ શકે છે. સ્પાઇન સર્જન ડોક્ટર પાસેથી આ રોગના લક્ષણો, કારણો અને સારવાર વિશેની વિગતવાર માહિતી જાણો.
આપણે ઘણીવાર પીઠનો દુખાવો એક સામાન્ય સમસ્યા માનતા હોઈએ છીએ કારણ કે વધારે કામ, ભારે વજન ઉપાડવું, થાક, ખોટી સ્થિતિમાં બેસવું, ઉઠવું કે ઊંઘવું વગેરેને કારણે પીઠનો દુખાવો થવો સામાન્ય છે. આવી સમસ્યાઓ 1-2 દિવસના આરામ પછી મટી જતી હોય છે. પરંતુ કેટલાક લોકોને સતત પીઠનો દુખાવો રહે છે. આ પ્રકારનો પીઠનો દુખાવો કોઈ ખાસ રોગને કારણે થઈ શકે છે, જેને સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ કહેવામાં આવે છે. જાણીતા ડોક્ટર્સ જેઓ સ્પાઇન સર્જરી વિભાગમાં છે તેઓ પાસેથી જાણો, આ રોગના કારણો અને લક્ષણો શું છે, તેમજ તેની સારવાર અંગેની ખાસ માહિતી.
આપણી પીઠનો નીચેનો ભાગ, એટલે કે કટિ મેરૂદંડ (લંબર સ્પાઇન) 5 મોટા હાડકાંથી બનેલો છે, આ હાડકાની વચ્ચે એક નરમ ગાદી હોય છે જે ડિસ્ક તરીકે ઓળખાય છે. દરેક હાડકામાં એક છિદ્ર હોય છે, જે હાડકાંને પાઇપનો આકાર આપે છે. હાડકાં વચ્ચેનો આ છિદ્ર કરોડરજ્જુની ચેતાના માર્ગ તરીકે કાર્ય કરે છે. જ્યારે આ છિદ્ર પાતળા થવા લાગે છે ત્યારે તેને લંબર કેનલ સ્ટેનોસિસ (એલસીએસ) કહેવામાં આવે છે. પરિણામે, પીઠની નીચેથી પગ તરફ જતા ચેતા પર દબાણ આવે છે.
જો કે, આ સમસ્યા જન્મ સાથે સંબંધિત કારણોસર યુવાન પેઢીને અસર કરે છે, પરંતુ તે ખાસ કરીને 50 કે તેથી વધુ વયના લોકો માટે આ સમસ્યાને વધુ અસર કરે છે. વધતી ઉંમર સાથે ડિસ્કની જાડાઈ ઓછી થાય છે, જેના કારણે ડિસ્ક નાની અને કઠણ બને છે. હાલમાં, અંદાજે 4 લાખ ભારતીયો 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકો તેના લક્ષણોથી પીડાય છે અને લગભગ 12-15 લાખ ભારતીયો કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસના કેટલાક સ્વરૂપથી પીડાય છે.
કરોડરજ્જુ સ્ટેનોસિસ (Spinal stenosis)
કટિ કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસના લક્ષણો સ્થિતિની તીવ્રતા પર આધારિત છે. જો કે, તેના લક્ષણો તેના પોતાના પર નહીં પણ ચેતા પરના દબાણને કારણે થતી સોજોને કારણે દેખાય છે. તેના લક્ષણો દરેક વ્યક્તિમાં અલગ અલગ હોઈ શકે છે, જેમ કે
– પગ, નિતંબ અને પિંડીમાં દુખાવો, નબળાઇ અથવા નિષ્ક્રિયતા આવે છે
– પીડા એક અથવા બંને પગમાં થઈ શકે છે (આ સમસ્યાને સાયટિકા કહેવામાં આવે છે).
– કેટલાક કિસ્સાઓમાં, પગ કામ કરવાનું બંધ કરે છે અને દર્દીના મળઉત્સર્જન પર કોઈ નિયંત્રણ રહેતું નથી.
– પગ વળાંક કરતી વખતે, બેસતા કે સૂઈ જતા ચાલતા જતા ભયંકર પીડા.
અહીં કટિ કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસને લગતી વધુ 2 શરતો છે જે ડિજનરેટિવ સ્પોન્ડિલોલિસ્ટિસ અને ડિજનરેટિવ સ્કોલિયોસિસ તરીકે ઓળખાય છે. ડિજનેરેટિવ સ્પોન્ડિલોલિસ્ટિસ કરોડના સાંધામાં સંધિવાને કારણે થાય છે. લાંબી કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસ જેવા ક્રોનિક અથવા સર્જિકલ વિકલ્પો સાથે પણ તેની સારવાર કરવામાં આવે છે.
કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસની તપાસ કેવી રીતે થાય છે? (Diagnosis of Spinal stenosis) :-
રોગની પુષ્ટિ માટે તબીબી ઇતિહાસ, લક્ષણો અને આનુવંશિક જોખમને આધારે શારીરિક પરીક્ષણ અને લેબ પરીક્ષણો આવશ્યક છે. એક્સ-રે, સીટી સ્કેન અને એમઆરઆઈ જેવા રેડિયોલોજી પરીક્ષણો સાંધાની રૂપરેખા ઓળખવામાં મદદરૂપ થાય છે. આ ઇમેજિંગ તકનીકીઓ સર્જનને કરોડરજ્જુની નહેરની સંપૂર્ણ રૂપરેખાને કલ્પના કરવામાં મદદ કરે છે. એમઆરઆઈ દ્વારા થ્રીડી ઇમેજિંગ નસો, આસપાસના વિસ્તારો, કોઈપણ બળતરા, અધોગતિ અથવા ગાંઠો વગેરેના વિશ્લેષણમાં પણ મદદરૂપ છે.
કેટલાક કિસ્સાઓમાં માયલોગ્રામની જરૂર પડી શકે છે, જે કરોડરજ્જુ માટે એક વિશેષ પ્રકારનો એક્સ-રે છે. આ એક્સ-રે આસપાસના સેરીબ્રોસ્પાઇનલ પ્રવાહી (સીએસએફ) માં વિપરીત સામગ્રીના ઇન્જેક્શન પછી કરવામાં આવે છે. તે કરોડરજ્જુ અથવા સંકળાયેલ નસોમાં દબાણ, સ્લિપ્ડ ડિસ્ક, હાડકાના ઉઝરડા અથવા ગાંઠોના નિરીક્ષણ કરવામાં મદદરૂપ છે.
કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસની સારવાર કેવી રીતે કરવામાં આવે છે? (Treatment of Spinal stenosis) :-
દવા અને શારીરિક ઉપચાર આ રોગની સારવાર માટેના પ્રથમ વિકલ્પો છે. જો આ પછી, દર્દીમાં કોઈ સુધારો થયો નથી, તો પછી શસ્ત્રક્રિયા જરૂરી છે.
દવા અને ઈન્જેક્શન:
બળતરા વિરોધી દવાઓ અને ઇન્જેક્શન પ્રારંભિક તબક્કામાં પીડા ઘટાડવા માટે મદદગાર છે. પરંતુ જો સમય સાથે પીડા વધુ સારી ન થઈ રહી હોય અથવા તીવ્ર બની રહી હોય, તો ડૉક્ટર દર્દીને અન્ય દવાઓ અથવા ઇન્જેક્શનની ભલામણ કરી શકે છે. એપીડ્યુરલ ઇન્જેક્શન પીડા અને બળતરા ઘટાડવામાં પણ મદદરૂપ છે પરંતુ તે ટૂંકા ગાળા માટે જ અસરકારક છે.
શારીરિક ઉપચાર:
શારીરિક ઉપચાર તમારા સ્પાઇનને કેટલાક વિશિષ્ટ કસરતોથી તેને લવચીક અને મજબૂત બનાવવા માટે સ્થિર કરવામાં મદદ કરે છે. ઉપચાર તમારી જીવનશૈલી અને શારીરિક પ્રવૃત્તિઓને સામાન્ય બનાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
જે દર્દીઓને આનો લાભ ન મળે, તેમની પાસે શસ્ત્રક્રિયા કરવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ નથી. દર્દીની ઉંમર, એકંદર આરોગ્ય, સંબંધિત રોગો અને વર્તમાન સમસ્યાઓના આધારે, તે નક્કી કરવામાં આવે છે કે તેને કોઈ પ્રકારની સર્જરીની જરૂર છે.
સર્જિકલ સારવાર (Surgical Treatment of Spinal stenosis) :-
આ રોગની સારવાર માટે અનેક પ્રકારની સર્જિકલ પ્રક્રિયાઓ ઉપલબ્ધ છે. તે દર્દીની સ્થિતિની ગંભીરતાના આધારે પસંદ થાય છે. ખૂબ જ દુર્લભ દર્દીઓમાં, સ્પાઇન ફ્યુઝન જરૂરી હોઇ શકે છે, અને આ સામાન્ય રીતે શસ્ત્રક્રિયા પહેલાં નક્કી કરવામાં આવે છે. કરોડરજ્જુની સંમિશ્રણ એ એક ક્રિયા છે જે બે અથવા વધુ વર્ટિબ્રેને નજીક લાવે છે. આ પ્રક્રિયા કરોડરજ્જુને સ્થિર અને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરે છે, તેથી તે તીવ્ર અથવા જૂની પીડાને પણ દૂર કરી શકે છે.
ડિકોમ્પ્રેસિવ લેમિનેક્ટોમી:-
કટિ મેરૂદંડની સૌથી સામાન્ય શસ્ત્રક્રિયાને ડિકોમ્પ્રેસિવ લેમિનેક્ટોમી કહેવામાં આવે છે. આમાં શિરોબિંદુને દૂર કરીને નસો માટે વધારાની જગ્યા બનાવવામાં આવે છે. ન્યુરોસર્જન, વર્ટીબ્રે અથવા ડિસ્કને દૂર કર્યા વિના પણ આ શસ્ત્રક્રિયા કરી શકે છે. કરોડરજ્જુના ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ સાથે અથવા વગર કરોડરજ્જુની સંમિશ્રણની ભલામણ કરવામાં આવે છે જ્યારે સ્પોન્ડિલોલિસ્ટિસ અથવા સ્કોલિઓસિસ પણ કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસ સાથે સંકળાયેલ હોય છે. કરોડના અસ્થિર પ્રદેશોને ટેકો આપવા અથવા ફ્યુઝનને સુધારવા માટે વિવિધ ઉપકરણો (સ્ક્રૂ અથવા સળિયા વગેરે) નો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
કટિ કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસ અને તેનાથી સંબંધિત સમસ્યાઓની સારવાર માટે કરોડરજ્જુના ફ્યુઝન સહિતની અન્ય ઘણી પ્રકારની શસ્ત્રક્રિયાઓ છે, જેમ કે,
ઇન્ટિરિયર લંબર ઇંટરબોડી ફ્યુઝન (એએલઆઈએફ): આમાં, ડિજનરેટિવ ડિસ્ક નીચેના પેટમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે. અસ્થિ સામગ્રી અથવા હાડકાથી ભરેલા મેટલ ડિવાઇસ ડિસ્ક ગતિમાં સસ્પેન્ડ કરવામાં આવે છે.
ફોરેમિનોટોમી:
આ શસ્ત્રક્રિયા અસ્થિના દરવાજાને વિસ્તૃત કરવામાં મદદ કરે છે. આ શસ્ત્રક્રિયા લેમિનેટોમી વગર અથવા તેની સાથે કરી શકાય છે.
લેમિનોટોમી: નસોના મૂળિયાના દબાણને ઘટાડવા માટે લામિનામાં જગ્યા બનાવવામાં આવે છે.
લેપ્રોસ્કોપિક સ્પાઇનલ ફ્યુઝન: આ એક નજીવી આક્રમક પ્રક્રિયા છે જેમાં નાના પેટને નીચલા ભાગમાં એક કાપો મૂકવામાં આવે છે. આ કાપને લીધે ડિસ્કમાં ગ્રાફ્ટ સ્થગિત થાય છે.
મેડિયલ ફેસેક્ટોમી: આ પ્રક્રિયા દ્વારા જગ્યા વધારવા માટે ફેસેટ (કરોડરજ્જુની નહેરમાં હાડકાની રચના) દૂર કરવામાં આવે છે.
પોસ્ટીરિયર લંબર ઇંટરબોડી ફ્યુઝન (પીએલઆઈએફ): આ શસ્ત્રક્રિયા કરોડના નહેરના પાછળના ભાગના હાડકાને દૂર કરવા, ખેંચવાની નસો અને ડિસ્કની અંદરથી ડિસ્ક સામગ્રીને અસ્થિ ફ્યુઝન માટે અસ્થિ કલમ અથવા ક્યારેક હાર્ડવેર દાખલ કરવા માટે કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયાને ઇંટરબોડી ફ્યુઝન કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે વર્ટેબ્રલ હાડકાં અને રોગગ્રસ્ત ડિસ્કની આસપાસ કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા કરોડરજ્જુની બંને બાજુ કરવામાં આવે છે.
પોસ્ટરિરોલેટરલ ફ્યુઝન: અસ્થિને ફ્યુઝન માટે કરોડરજ્જુની પાછળ અને તેની પાસે મુલતવી રાખવામાં આવે છે.
ટ્રાંસફોર્મિનલ લંબર ઇંટરબોડી ફ્યુઝન (ટી.એલ.આઈ.એફ) :- આ શસ્ત્રક્રિયા હાડકાના બેકબોનને દૂર કરવા, નસો પાછળ ખેંચવા અને અસ્થિ સામગ્રીને ડિસ્કમાંથી દૂર કરવા માટે કરવામાં આવે છે. છે. આ પ્રક્રિયા PLIF જેવી જ છે, પરંતુ મોટાભાગે કરોડરજ્જુની એક બાજુ કરવામાં આવે છે.
તે હંમેશા ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે દરેક શસ્ત્રક્રિયાના ફાયદા તેમજ ગેરફાયદા હોય છે. તેમ છતાં, કટિ કરોડરજ્જુના સ્ટેનોસિસવાળા મોટાભાગના દર્દીઓને શસ્ત્રક્રિયા પછી પીડાથી રાહત મળે છે, એવી કોઈ ગેરેંટી નથી કે સર્જરીથી દરેકને ફાયદો જ થાય છે.
અમારી દરેક પોસ્ટ સૌથી પહેલા વાંચવા નીચેની પ્રોસેસ ફક્ત એકજ વાર કરવાની રહેશે.
વધુ રસપ્રદ માહિતી અને નવી પોસ્ટ વાંચવા માટે ડાબી તરફ સ્વાઇપ કરો.
નોંધ –
આ વેબસાઈટ પર આપેલા નુસખા, આયુર્વેદ તથા નેચરલ પધ્ધતિઓ, ફીટનેસ ટિપ્સ તથા કસરત વગેરે દરેક બાબતો દરેક વ્યક્તિની તાસીર અનુસાર કામ કરે છે. કોઈ એક વ્યક્તિને થયેલ ફાયદો કે નુક્સાન બધાને જ થાશે એવું માનવું જોઈએ નહીં. તમારા ડોક્ટરને મળીને અથવા પૂછીને જ કોઈ પણ પ્રયોગ અપનાવવો જોઈએ. મોટા ભાગના આવા પ્રયોગો નિર્દોષ હોય છે. પણ, ક્યારેક તાસીર અનુસાર તકલીફ પણ પડી શકે.
આપણું પેજ “હેલ્થ ગુજરાત” માણતા રહો અને શેર કરતા રહો!
આપના સહકારની આશા સહ,
ટીમ હેલ્થ ગુજરાત