રક્તદાન ને આંખના દાન નું સૌથી મોટું દાન માનવામાં આવે છે. જો તમે તમારી આંખો કોઈને દાન કરો છો, તો તે માત્ર એક જ નહીં પરંતુ બે લોકો ને પ્રકાશ આપે છે. એટલે કે તમે બે લોકોના જીવનમાં ખુશીનો પ્રકાશ આપો છો. આંખના દાન વિશે પણ તમે ઘણું સાંભળી શકો છો.
પરંતુ, કોઈના મૃત્યુ પછી આંખનું દાન કેવી રીતે થાય છે તે અંગે તમને હજી પણ ઘણા પ્રશ્નો હશે. શું તે સંપૂર્ણ શસ્ત્રક્રિયા લે છે અથવા બધાની આંખો કાઢે છે ? વળી, કોઈના મૃત્યુ પછી પરિવાર ને આંખના દાન માટે શું કરવું પડે છે? જો તમારા મનમાં આવા પ્રશ્નો હોય તો અમે આંખના દાન સાથે સંબંધિત દરેક પ્રશ્નના જવાબ આપી રહ્યા છીએ જેથી તમે આંખના દાન વિશે જાણી શકો.
આ સાથે જ લોકો તેના માટે આગળ આવી શકે છે. આ માટે દિલ્હીની શાર્પ સાઇટ આઇ હોસ્પિટલ્સના સિનિયર કન્સલ્ટન્ટ ડો.સૌમ્યા શર્મા સાથે વાત કરી હતી, જેમણે આંખના દાન સાથે સંબંધિત દરેક પ્રશ્નનો જવાબ આપ્યો હતો, જે તમારે જાણવાની જરૂર છે…
નેત્રદાન શું છે ?
ડૉ. સૌમ્યાએ સમજાવ્યું, “આંખના દાનનો અર્થ એ છે કે મૃત્યુ પછી કોઈને દૃષ્ટિ આપવી. તે આંખોનું દાન એવી રીતે છે જે મૃત્યુ પછી બીજા અંધ વ્યક્તિને જોવામાં મદદ કરે છે. જેમ કે લોકો માને છે કે તે આંખનું ટ્રાન્સપ્લાન્ટ છે, પરંતુ તે થતું નથી. તે કોર્નિયા દાન છે. તે આખી આંખને દૂર કરતું નથી એટલે કે આંખનો દડો દૂર થતો નથી, તે ફક્ત ટ્રાન્સપ્લાન્ટ પેશીઓ લે છે. કોઈ પણ દાતાના મૃત્યુ પછી જ આવું થાય છે.”
આંખો નું દાન કોણ કરી શકે ?
ડૉક્ટર કહે છે, ‘મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં દરેક વ્યક્તિ આંખો દાન કરી શકે છે. બ્લડ ગ્રુપ, આંખના રંગો, આઇ સાઇટ્સ, સાઇઝ, ઉંમર, લિંગ વગેરેથી કોઈ ફરક પડતો નથી. કોર્નિયલ ટિશ્યુ લેનાર વ્યક્તિ સાથે મેળ ખાતી દાતાની ઉંમર, લિંગ, રક્ત જૂથ ની જરૂર નથી. ડાયાબિટીસના દર્દીઓ, અસ્થમાના દર્દીઓ પણ આંખો દાન કરી શકે છે. આ ઉપરાંત હાઈપરટેન્શન કે બિનચેપી રોગોથી પીડાતા દર્દીઓ પણ આંખો આપી શકે છે.’
કોણ દાન કરી શકતું નથી
જોકે, ડોક્ટરે સમજાવ્યું હતું કે ચેપી રોગો, એઇડ્સ, હડકવા, હેપેટાઇટિસ બી અથવા સી, ટીટેનસ વગેરેથી મૃત્યુ પામેલા દર્દીઓની આંખો દાન કરી શકાતી નથી.
આંખના દાન પહેલાં અને કોઈના મૃત્યુ પછી પરિવારે શું કરવું જોઈએ?
જ્યાં સુધી કોઈના મૃત્યુ પછી આંખનું દાન ન થાય ત્યાં સુધી કેટલીક બાબતો તેમના પરિવારના સભ્યો ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ. જો મૃતકના પરિવારના સભ્યો કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખે તો એક વ્યક્તિ બે દૃષ્ટિહીન લોકોને પણ મદદ કરી શકે છે. તેથી આ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ…
મૃત્યુ ના ચાર થી છ કલાકની અંદર આંખો દૂર કરવી જોઈએ અને તેના માટે નજીકની આંખના હોસ્પીટલે સંપર્ક કરવો જોઈએ. વલણ તબીબી વ્યાવસાયિકમાંથી આંખો ખેંચી શકાય છે, અને ઘરે અથવા હોસ્પિટલમાં બંને રીતે પ્રક્રિયા કરી શકાય છે. આખો આંખ નો દડો દૂર થતો નથી, જેનાથી કોઈ વિકૃતિ થતી નથી. ફક્ત કોર્નિયલ ટિશ્યુ દૂર કરવામાં આવે છે, તેથી ગભરાવાની અથવા ડરવાની જરૂર નથી. આ આખી પ્રક્રિયામાં ફક્ત દસ થી પંદર મિનિટ નો સમય લાગે છે.
મૃતકના પરિવારના સભ્યોએ મૃતક ની આંખો પર કપાસ મૂકવો જોઈએ. તેમજ મૃતકોના માથા ને છ ઇંચ સુધી ઊંચું રાખવું જોઈએ જેથી આંખમાંથી લોહી ન નીકળે. માથું સ્વચ્છ પોલિથીન અને બરફથી ઢંકાયેલું હોવું જોઈએ. વળી, એન્ટિબાયોટિક ટીપાં આંખોમાં મૂકવા જોઈએ અને જ્યાં સુધી મેડિકલ ઘરે ન પહોંચે ત્યાં સુધી પંખા ને બંધ કરી રાખવા જોઈએ. તેમજ આંખોને ચેપ ન લાગે તે માટે કાળજી રાખવી જોઈએ.
મૃત્યુ પછી તબીબી ટીમને કોણ બોલાવી શકે ?
મૃત્યુ પછી, પરિવારના કોઈપણ સભ્ય આંખના તબીબીને સંપર્ક કરી શકે છે, અને વિગતો આપી શકે છે. તેઓ તમને તબીબી વ્યાવસાયિકો ની ટીમ મોકલે છે, અને ચેપી રોગની તપાસ કરવા અને ઇન્જેક્શન પછી આંખો ને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા કરવા માટે લોહી લે છે.
શું તેને કોઈ દસ્તાવેજોની જરૂર છે?
આ માટે આઇબેંક દ્વારા મૂળભૂત ફોર્મ ભરવામાં આવે છે. તેમાં કોઈ ચોક્કસ દસ્તાવેજોની જરૂર નથી કે મૃતકના પરિવારને કોઈ સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી શકે છે. તે એક સરળ અને ઝડપી પ્રક્રિયા છે.
આંખનું દાન કેટલો સમય માં થવું જોઈએ?
આંખનું દાન ચાર થી છ કલાકના મૃત્યુ વચ્ચે થવું જોઈએ. મહત્વની બાબત એ છે કે તે અંતિમ સંસ્કારની વ્યવસ્થામાં વિલંબ કરતું નથી અને કોઈ વિકૃતિ નું કારણ બનતું નથી.
આંખ કેટલા દિવસ પછી વપરાય છે ?
હકીકતમાં, તે કોર્નિયા રાખવા પર આધાર રાખે છે અને તે આંખની બેંકનું કામ છે. પરંતુ, સામાન્ય રીતે તે આંખોનો ઉપયોગ ચાર દિવસની અંદર કરવામાં આવે છે.
શું પરિવારે ને કોઈ ફી આપવી પડે છે ?
જો આ જોગવાઈનું પાલન કરવું હોય તો તે કાયદાકીય રીતે અંગો ખરીદવા અને વેચવા જેવું છે, જે ગેરકાયદેસર છે. તે ઘણા ગુનાઓ તરફ દોરી શકે છે, તેથી કોઈ પણ પરિવારને બદલામાં પૈસા ચૂકવવા અથવા મેળવવા પડશે નહીં. દાનનો અર્થ એ છે કે તે કોઈ વ્યવસાયિક પ્રવૃત્તિ માટે નથી.
કોઈ આંખદાન દાતા કેવી રીતે બની શકે ?
આંખનું દાન એ કોઈને તેના મૃત્યુ પછી પ્રકાશ આપવાનું એક મહત્વપૂર્ણ કાર્ય છે. દરેક આંખનું દાન બે કોર્નિયલ અંધ લોકો ને પ્રકાશ આપે છે. આંખના દાતા બનવાની પ્રક્રિયા એકદમ સરળ છે. આંખના દાતા બનવા માટે તમારે તમારી નજીકની આઇબેંકમાં એક ફોર્મ ભરવું પડશે અને પ્રતિજ્ઞા લેવી પડશે. ત્યારબાદ તેમને આંખના દાનકાર્ડ આપવામાં આવે છે. આ બધું પ્રોસેસાઇઝ છે. કોઈ ને પણ દૃષ્ટિ આપવી એ એક અમૂલ્ય ભેટ છે.