એક એવું ગામ કે જ્યાં કોઈનું નથી ચાલતું, હનુમાનજી છે કરતા હરતા, વર્ષોથી કોર્ટ, કચેરી કે પોલીસ સ્ટેશન નથી ગયા

મધ્યપ્રદેશના સાગરના જયસીનગર બ્લોકમાં એક એવું ગામ છે, જ્યાં વર્ષોથી પરંપરા ચાલી આવે છે કે મહુઆ ખેડા ગામમાં કોઈપણ વિવાદ થાય તો પોલીસ સ્ટેશન કે કોર્ટમાં ન જાય. ગ્રામીણ વિવાદની સ્થિતિમાં, ગામના લોકો હનુમાન મંદિરને કોર્ટ અને હનુમાનજીને ન્યાયાધીશ (સાગર જસ્ટિસ હનુમાન) માનીને વિવાદોનું સમાધાન કરે છે. ગામના વૃદ્ધ લોકો ગામના હનુમાન મંદિરમાં પંચાયત યોજીને વિવાદનો ઉકેલ લાવે છે. પંચાયતમાં સર્વાનુમતે જે નિર્ણય લેવાય છે તેના આધારે સજા અથવા દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવે છે.

જો ગામમાં સંપ હોય અને પરસ્પર સહકારની લાગણી હોય તો ગામની ચૌપાલની પંચાયત ખૂબ શક્તિશાળી છે. સાગરના જયસિંહ નગર ડેવલપમેન્ટ બ્લોકના મહુઆ ખેડા ગામમાં વર્ષોથી પરંપરા ચાલી આવે છે કે ગામમાં વિવાદ થાય તો ગામના લોકો હનુમાન મંદિરને કોર્ટ અને હનુમાનજીને કોર્ટ માનીને વિવાદનું સમાધાન કરે છે. જજ (સાગર જસ્ટિસ હનુમાન). ગામના વડીલો કહે છે કે અમે વર્ષોથી જોઈ રહ્યા છીએ કે ગામનો કોઈ વિવાદ ક્યારેય પોલીસ સ્ટેશનમાં ગયો નથી. સાથે જ નવી પેઢી કહે છે કે વડીલો પાસેથી મળેલ વારસાને આપણે સાચવીશું અને આગળ પણ આપણા ગામની ઓળખ જાળવીશું. ગામડામાં સૌહાર્દ અને સૌહાર્દ હોવા છતાં વિકાસની દોડમાં તે પાછળ રહી ગયું છે તેનો ગ્રામજનોને અફસોસ છે. જ્યારે આ ગામ રાજ્ય સરકારના મજબૂત મંત્રી ગોવિંદ સિંહ રાજપૂતના વિધાનસભા મત વિસ્તાર સુરખી હેઠળ આવે છે.

ગામડાના ઝઘડા પોલીસ સ્ટેશને જતા નથી, વડીલો કરે છે સમાધાનઃ

સાગર જિલ્લા મુખ્યાલયથી 50 કિમી દૂર જયસીનગર વિકાસ બ્લોકનું મહુઆ ખેડા એક નાનકડું ગામ છે અને જંગલ વિસ્તારમાં આવેલું છે. પરંતુ આ ગામની વિશેષતા મોટી છે અને તે ગામની ઓળખ બની ગઈ છે. આ ગામમાં વર્ષોથી પરંપરા ચાલી આવે છે કે ગામમાં કોઈ વિવાદ થાય તો ગામનો કોઈ વ્યક્તિ પોલીસ સ્ટેશન કે કોર્ટમાં જતો નથી. વિવાદ ગમે તે હોય, ગામના વૃદ્ધ લોકો ગામના હનુમાન મંદિરમાં પંચાયત યોજીને વિવાદનો ઉકેલ લાવે છે. પંચાયતમાં સર્વાનુમતે જે નિર્ણય લેવાય છે તેના આધારે સજા અથવા દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે મંદિરમાં દાનની પરંપરા સજા તરીકે રાખવામાં આવી છે, ગામના વડીલ ગોવિંદ સિંહ રાજપૂત જણાવે છે કે આ પરંપરા કેવી રીતે અને શા માટે શરૂ થઈ, અમને ખબર નથી. પરંતુ આપણે નાનપણથી જોતા આવ્યા છીએ કે આપણા વડીલો આ પરંપરાને અનુસરતા આવ્યા છે, તેથી આપણે બધાએ પણ આ પરંપરાનું પાલન કર્યું છે અને કરતા રહીશું.

ગામમાં અણબનાવ વધે છે, કોર્ટમાં પૈસા વેડફાય છે:

ગામના વડીલ ગોવિંદસિંહ રાજપૂત કહે છે કે ગામમાં કોર્ટના મામલે પરસ્પર વૈમનસ્ય વધે નહીં તે માટે અમારા વડીલોએ આ પરંપરા બનાવી હતી. જો તેનાં સારાં પરિણામો આવે તો એ પરંપરા લાંબા સમયથી ચાલી આવે છે. ક્યારેક ગામમાં નાની-મોટી તકરાર થાય ત્યારે કોર્ટના મામલામાં જીવનભરની દુશ્મની બની જાય છે. આ સિવાય જે વ્યક્તિ પોતાનો વિવાદ પોલીસ સ્ટેશન અને કોર્ટમાં લઈ જાય છે, તો તેમાં ઘણા પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે.

હનુમાન મંદિર કોર્ટ અને હનુમાન જી જજ:

યુવા પેઢી આ પરંપરાને આગળ ધપાવી રહી છે. ગામના બ્રિજેન્દ્ર સિંહ કહે છે કે વિવાદની સ્થિતિમાં ઘણી વખત એવું બને છે કે લોકો પોતાની ભૂલ સ્વીકારવા તૈયાર નથી હોતા. તેથી બંને પક્ષોને ગામના હનુમાન મંદિર પર બેસીને સાચું બોલવાનું કહેવામાં આવે છે. જ્યારે આપણે મંદિરમાં બેસીને પંચાયત કરીએ છીએ ત્યારે હનુમાનજી પ્રેરિત થાય છે. આવી સ્થિતિમાં જે કોઈ ભૂલ કરે છે તે પોતાની ભૂલ સ્વીકારે છે. કેટલીકવાર અમને ફક્ત ચેતવણી આપીને છોડી દેવામાં આવે છે, અમે ઇચ્છીએ છીએ કે અમે સાથે રહીએ. હનુમાનજીના આ દરબારમાં આપણે વિચારીને બેસીએ છીએ અને એવી ભાવના રાખીએ છીએ કે આપણે લોકો પાસેથી કોઈ ભૂલ ન કરીએ અને કોઈના પ્રત્યે દ્વેષની ભાવનાથી કામ ન કરીએ.

આગામી પેઢી પણ પરંપરાને આગળ વધારવા માટે તૈયાર છે:

ગામના વડીલો જણાવે છે કે બાળપણથી જ અમે આ પરંપરા જોઈ અને અમે પણ તેનું પાલન કરવાનું શરૂ કર્યું. આજ સુધી અમારા ગામમાં કોઈ ઝઘડો પોલીસ સ્ટેશનના દાયરામાં નથી પહોંચ્યો. ગામના યુવાનો પણ ગામની સંવાદિતાથી પ્રભાવિત થયા છે અને આ પરંપરાને જીવંત રાખવા માંગે છે. શૈલેન્દ્ર કહે છે કે તેઓ બધાના સહકારથી સાથે મળીને કામ કરે છે અને એકબીજા સાથે બેસીને ચર્ચા કરે છે. ભવિષ્યમાં પણ કોઈ પોલીસ સ્ટેશને પહોંચે એવી સ્થિતિ ઊભી ન થાય તે માટે અમે પ્રયાસ કરીશું. આવનારી પેઢી વડીલોની પ્રેરણાથી પરંપરા ચાલુ રાખશે અને આપણા વડીલો આપણને માર્ગદર્શન આપતા રહેશે.

મહુઆ ખેડા અલગ ઓળખ પછી પણ વિકાસની રેસમાં પાછળ :

મહુઆ ખેડા ગામ જેસીનગર જનપદ પંચાયતની બંસા ગ્રામ પંચાયતનો એક ભાગ છે. આ વિસ્તાર રાજ્યના મહેસૂલ અને પરિવહન મંત્રી ગોવિંદ સિંહ રાજપૂતનો વિધાનસભા મત વિસ્તાર છે. ગામના લોકોને અફસોસ છે કે અમારા ગામમાં સારું હોવા છતાં અમે વિકાસની દોડમાં પાછળ રહી ગયા છીએ. ગામના વડીલો જણાવે છે કે બધું થઈ ગયા પછી પણ સરકાર અને વહીવટીતંત્રની અમારા ગામ પર કોઈ નજર નથી. અમારા ગામના લોકો અનેક સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે, અન્ય વિસ્તારોમાં વિકાસ દેખાઈ રહ્યો છે, પરંતુ અમારા ગામમાં આ સ્થિતિ છે.