વૈવાહિક બળાત્કાર: શું પતિ તેની પત્ની પર દબાણ કરીને સેક્સ કરી શકે? જાણો દેશમાં આને લગતા કાયદા અને અન્ય દેશોની સ્થિતિ

વૈવાહિક બળાત્કાર ફરી એકવાર સમાચારોમાં છે. બુધવારે દિલ્હી હાઈકોર્ટની બે જજની બેન્ચે આ અંગે વિભાજિત નિર્ણય આપ્યો હતો. જજે કહ્યું- IPCની કલમ 375 બંધારણની કલમ 14નું ઉલ્લંઘન છે. તેથી, પત્ની સાથે બળજબરીથી સેક્સ માણવા બદલ પતિને સજા થવી જોઈએ. તે જ સમયે, બીજા ન્યાયાધીશે વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનો ગણ્યો ન હતો.

વૈવાહિક બળાત્કાર શું છે? ભારતીય કાયદો આ વિશે શું કહે છે? કયા દેશોમાં આ ગુનો છે? કેટલા દેશ એવા છે જ્યાં વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનો ગણવામાં આવતો નથી? આ અંગે સરકારનું શું વલણ છે? ભારતમાં વૈવાહિક બળાત્કારનો ભોગ બનેલી વ્યક્તિ માટે કાનૂની માર્ગો શું છે? ચાલો સમજીએ

વૈવાહિક બળાત્કાર શું છે?

જ્યારે કોઈ પુરુષ તેની પત્નીની સંમતિ વિના બળજબરીથી સંબંધ બાંધે તો તેને વૈવાહિક બળાત્કાર કહેવાય છે. આ માટે પતિ કોઈપણ પ્રકારના બળનો ઉપયોગ કરે છે, પત્નીને અથવા અન્ય કોઈ વ્યક્તિને નુકસાન પહોંચાડવાનો ડર દર્શાવે છે જેની પત્ની કાળજી લે છે.

વૈવાહિક બળાત્કાર વિશે ભારતીય કાયદો શું કહે છે?

બળાત્કારના કેસમાં જો આરોપી મહિલાનો પતિ હોય તો તેની સામે બળાત્કારનો કેસ નોંધી શકાય નહીં. આઈપીસીની કલમ 375માં બળાત્કારની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. આમાં અપવાદ છે વૈવાહિક બળાત્કાર. કલમ 375 જણાવે છે કે જો પત્નીની ઉંમર 18 વર્ષથી વધુ છે, તો પતિ દ્વારા બનાવેલા સંબંધોને બળાત્કાર તરીકે ગણવામાં આવશે નહીં. ભલે આ માટે પતિએ પત્નીની મરજી વિરુદ્ધ જઈને તેના પર દબાણ કર્યું.

તો શું કોઈ મહિલા તેના પતિ સામે અત્યાચારનો કેસ ન નોંધાવી શકે?

આવી ઉત્પીડનનો ભોગ બનેલી મહિલા કલમ 498A હેઠળ પતિ વિરુદ્ધ જાતીય હિંસાનો કેસ દાખલ કરી શકે છે. જો મહિલાને ઈજા થઈ હોય તો તે આઈપીસીની કલમો હેઠળ પણ કેસ દાખલ કરી શકે છે. આ સાથે જ ઘરેલું હિંસા વિરુદ્ધ 2005ના કાયદામાં મહિલાઓ પોતાના પતિ વિરુદ્ધ યૌન હિંસાનો કેસ પણ દાખલ કરી શકે છે.

વૈવાહિક બળાત્કાર અંગે સરકારનું શું વલણ છે?

2017 માં, કેન્દ્ર સરકારે દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં જણાવ્યું હતું કે વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનાહિત બનાવવો એ ભારતીય સમાજમાં લગ્નની વ્યવસ્થાને “અસ્થિર” કરી શકે છે. આવો કાયદો પત્નીઓ પર પતિના જુલમના શસ્ત્ર તરીકે કામ કરશે. 2019 માં, સુપ્રીમ કોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ દીપક મિશ્રાએ એક કોન્ફરન્સ દરમિયાન કહ્યું હતું કે વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનો જાહેર કરવાની કોઈ જરૂર નથી. જો કે, માનવાધિકાર કાર્યકરો તેને ગુનો જાહેર કરવાની માંગ કરી રહ્યા છે.

હાલમાં વિશ્વના કેટલા દેશોમાં વૈવાહિક બળાત્કાર ગુનો છે?

વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનાહિત ઠરાવનાર પોલેન્ડ વિશ્વનો પ્રથમ દેશ છે. 1932માં પોલેન્ડે વૈવાહિક બળાત્કાર વિરુદ્ધ કાયદો પસાર કર્યો. 1970 સુધીમાં સ્વીડન, નોર્વે, ડેનમાર્ક, સોવિયેત યુનિયન, ચેકોસ્લોવાકિયા જેવા દેશોએ પણ તેને ગુનો જાહેર કર્યો. 1976માં ઓસ્ટ્રેલિયા અને દક્ષિણ આફ્રિકા, આયર્લેન્ડ, કેનેડા અને યુએસ, ન્યુઝીલેન્ડ, મલેશિયા, ઘાના અને ઈઝરાયેલ પણ 1980ના દાયકામાં આ યાદીમાં જોડાયા હતા.

યુનાઈટેડ નેશન્સ પ્રોગ્રેસ ઓફ વર્લ્ડ વુમન રિપોર્ટ અનુસાર, 2018 સુધીમાં, વિશ્વના 185 દેશોમાંથી માત્ર 77 દેશોમાં જ વૈવાહિક બળાત્કારને અપરાધ બનાવવા માટે સ્પષ્ટ કાયદા છે. બાકીના 108 દેશોમાંથી 74 એવા છે કે જ્યાં મહિલાઓએ તેમના પતિ વિરુદ્ધ બળાત્કાર માટે ફોજદારી ફરિયાદ નોંધાવવાની જોગવાઈઓ છે. તે જ સમયે, એવા 34 દેશો છે જ્યાં ન તો વૈવાહિક બળાત્કાર ગુનો છે અને ન તો કોઈ મહિલા તેના પતિ વિરુદ્ધ બળાત્કાર માટે ફોજદારી ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે. આ 34 દેશોમાં ભારત પણ સામેલ છે.

દુનિયાના 12 દેશોમાં એવી જોગવાઈઓ છે કે જેમાં બળાત્કારનો દોષિત કોઈ મહિલા સાથે લગ્ન કરે તો તે આરોપમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે. યુએન તેને અત્યંત ભેદભાવપૂર્ણ અને માનવ અધિકારોની વિરુદ્ધ માને છે. 2019માં જ યુનાઈટેડ નેશન્સે વિશ્વભરના દેશોને વૈવાહિક બળાત્કાર પર કડક કાયદો બનાવવાની અપીલ કરી હતી.